به گزارش کردپرس، تقریباً هر روز، مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با ابعادی جهانی که زندگی هزاران و گاه میلیون‌ها انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، در صدر اخبار قرار می‌گیرند. این تحولات، خوراک بی‌پایانی برای هزاران شبکه تلویزیونی و وب‌سایت خبری بین‌المللی فراهم می‌کنند. در چنین فضایی، بسیاری از رویدادهای مهم که در نقاط مختلف جهان رخ می‌دهند، فرصت دیده‌شدن در رسانه‌های بین‌المللی را از دست می‌دهند و در ازدحام اخبار گم می‌شوند. به بیان دیگر، شدت و تراکم دستورکار جهانی به‌گونه‌ای است که شاید بهترین توصیف آن همان عبارت مشهور کارل مارکس و فریدریش انگلس باشد: «هر آنچه سخت و استوار است، دود می‌شود و به هوا می‌رود.»

در میان این هیاهوی جهانی، یکی از تحولاتی که تا حد زیادی از توجه رسانه‌های بین‌المللی دور مانده، روندی است که طی یک سال گذشته در ترکیه با هدف پایان‌دادن به منازعه حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) و دستیابی به راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای مسئله کردها در جریان است.

هزینه انسانی یک منازعه طولانی

حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) که در سال ۱۹۷۸ به رهبری عبدالله اوجالان تأسیس شد، از سال ۱۹۸۴ مبارزه مسلحانه علیه ارتش ترکیه را با هدف ایجاد یک دولت مستقل کردی آغاز کرد. از آن زمان تاکنون، هزاران نظامی ترکیه و عضو پ‌ک‌ک جان خود را از دست داده‌اند. با این حال، پیامدهای این درگیری صرفاً به طرف‌های مسلح محدود نمانده و بیشترین هزینه را غیرنظامیان ـ و به‌ویژه جامعه کرد ـ متحمل شده‌اند.

در دهه ۱۹۹۰، با تشدید درگیری‌ها، هزاران روستای کردنشین به‌طور اجباری تخلیه شد و ساکنان آن‌ها به مهاجرت اجباری به شهرها تن دادند. این رخداد، یکی از تحولات ساختاری مهم در تاریخ معاصر ترکیه بود که توازن جمعیتی روستا و شهر را بر هم زد و به شکل‌گیری بافت جمعیتی کنونی کلان‌شهرهایی چون استانبول، آنکارا و ازمیر انجامید.

در کنار آن، هزاران شهروند کرد ـ از جمله سیاستمداران، نویسندگان، هنرمندان و دانشگاهیان ـ به دلیل ارتباط با مسئله کردها سال‌های طولانی را در زندان سپری کردند. شمار زیادی نیز ناچار به ترک ترکیه شدند و عمدتاً در کشورهای اروپایی در تبعید زندگی کردند؛ بسیاری از آنان بدون آنکه هرگز به زادگاه خود بازگردند، جان باختند.

مسئله کردها همچنین به یکی از تابوهای علوم اجتماعی در ترکیه بدل شد؛ موضوعی که پرداختن به آن در محافل دانشگاهی پرهزینه تلقی می‌شد. پژوهشگرانی که با وجود این محدودیت‌ها به این حوزه ورود کردند، با پیامدهایی چون زندان یا اخراج از دانشگاه روبه‌رو شدند.

با این حال، سنگین‌ترین بار این منازعه را بی‌تردید مادران و پدران ترک و کرد به دوش کشیده‌اند؛ خانواده‌هایی که فرزندان جوان خود را در چرخه خشونت از دست داده‌اند. از این رو، هر تلاشی برای خلاصه‌کردن اهمیت ساختاری مسئله کردها برای دولت و جامعه ترکیه، ناگزیر ناکامل خواهد بود.

گشایش سیاسی غیرمنتظره

تلاش برای حل مسئله کردها از مسیر سیاسی پیش‌تر نیز تجربه شده بود، اما همگی به شکست انجامید. آخرین نمونه، «فرایند حل‌وفصل» بود که در سال ۲۰۱۲ آغاز شد و در سال ۲۰۱۵ با ناکامی کامل پایان یافت. در جریان آن، پس از مذاکرات میان مقامات دولتی ـ به‌ویژه سازمان اطلاعات ملی ترکیه ـ و نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP)، یادداشتی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۵ در کاخ دولماباغچه قرائت شد. اما رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، اندکی بعد وجود چنین توافقی را انکار کرد و روند سیاسی به بن‌بست رسید.

پس از آن، فشارها بر سیاستمداران و فعالان کرد افزایش یافت و شماری از نمایندگان و چهره‌های سیاسی به زندان محکوم شدند. بازه زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۴، دوره‌ای دشوار برای فعالان کرد در ترکیه بود.

این وضعیت تا اول اکتبر ۲۰۲۴ ادامه داشت؛ روزی که دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی‌گرا (MHP) و یکی از نمادهای ناسیونالیسم ترک، در مراسم افتتاحیه دوره جدید مجلس ترکیه به سوی نمایندگان حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها (DEM Party) ـ نماینده اصلی کردها ـ رفت و با آنان دست داد. این اقدام، با توجه به مواضع پیشین باغچلی که خواستار انحلال احزاب کردی شده بود، شگفتی‌برانگیز تلقی شد.

اما نقطه عطف اصلی، سخنرانی باغچلی در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۴ بود؛ جایی که او خواستار آن شد عبدالله اوجالان به مجلس بیاید، انحلال پ‌ک‌ک را اعلام کند و از «حق امید» برای آزادی بهره‌مند شود. این اظهارات، تغییری بنیادین در گفتمان سیاسی ترکیه محسوب می‌شد؛ تغییری که تنها از سوی شخصیتی مانند باغچلی امکان‌پذیر بود.

اردوغان از این موضع حمایت کرد و به‌دنبال آن، محدودیت‌ها بر اوجالان کاهش یافت. تماس‌ها و دیدارها افزایش یافت و سرانجام، اوجالان در ۲۷ فوریه ۲۰۲۵ خواستار کنارگذاشتن سلاح شد؛ اقدامی که ترکیه را بیش از هر زمان دیگری به پایان منازعه نزدیک کرد.

گام‌های عملی به‌سوی صلح

در ادامه این روند، مرگ ناگهانی سِری ثریا اوندر، عضو برجسته هیئت کردی، موجی از اندوه در فضای سیاسی ایجاد کرد. باغچلی شخصاً در مراسم تشییع او شرکت کرد. اندکی بعد، در ۱۲ مه ۲۰۲۵، پ‌ک‌ک به‌طور رسمی انحلال خود و پایان مبارزه مسلحانه را اعلام کرد.

در ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۵ نیز مراسم نمادین سوزاندن سلاح‌ها با حضور ۳۰ عضو این گروه برگزار شد. پس از آن، کمیسیونی پارلمانی برای تدوین اصلاحات قانونی تشکیل شد که نخستین جلسه آن در ۵ اوت برگزار شد. این کمیسیون تا اوایل دسامبر با نزدیک به ۱۰۰ نفر از نمایندگان جامعه مدنی گفت‌وگو کرد.

بحث بر سر دیدار رسمی کمیسیون با اوجالان در زندان امرالی، یکی از چالش‌های نمادین این روند بود. در نهایت، با حمایت صریح باغچلی و اردوغان، این دیدار تصویب شد؛ هرچند احزاب مخالف، به‌ویژه حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، نماینده‌ای به این هیئت اعزام نکردند.

چشم‌انداز پیش‌رو

تحولات اخیر نشان می‌دهد ترکیه وارد مسیری شده که بازگشت از آن دشوار است. با این حال، پرسش‌های بنیادینی همچنان باقی است: انگیزه واقعی دولت باغچلی از این چرخش تاریخی چیست؟ چه اصلاحات حقوقی و قانونی برای تثبیت صلح ضروری خواهد بود؟ مخالفان این روند چه استدلال‌هایی دارند؟ و افکار عمومی ترکیه تا چه اندازه با این مسیر همراه است؟

فیر آبزرور

پاسخ به این پرسش‌ها نیازمند بررسی‌های عمیق‌تر است؛ موضوعی که بی‌تردید در روزهای آینده بیش از پیش در دستور کار سیاست ترکیه قرار خواهد گرفت